Praktyka stosowania klauzuli porządku publicznego

Współpraca sądowa w ramach Unii Europejskiej dotycząca spraw cywilnych o skutkach transgranicznych stanowi przedmiot ciągłego rozwoju, realnie odczuwalnego dla praktyki stosowania prawa.

Pomijając stosunkowo niewielki procent spraw, w których wystarczającą satysfakcją dla strony jest uzyskanie pozytywnego orzeczenia w sprawie – co do zasady, chodzi nam o to aby orzeczenie mogło być realnie wykonane.

Narzędzia wypracowane przez Unię Europejską mają jednak ograniczony zasięg terytorialny. Powyższe nie prowadzi oczywiście do wniosku, iż orzeczenia wydane w państwach nieuczestniczących w europejskiej współpracy sądowej, nie mogą uzyskać przymiotu wykonalności na terenie Polski. We wskazanym zakresie należy posłużyć się odpowiednimi rozwiązaniami proceduralnymi oferowanymi przez polską ustawę procesową.

W ramach niniejszego wpisu, chciałabym zasygnalizować jedną z przeszkód mogących stanąć na drodze do stwierdzenia wykonalności orzeczenia sądu amerykańskiego, znajdującego się poza zakresem działania rozporządzeń składających się na europejskie prawo procesowe cywilne. Mowa tu o klauzuli porządku publicznego.

Postanowieniem z dnia 12 sierpnia 2011 roku, sygn. akt: VII Co 300/10, Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił wniosek o stwierdzenie wykonalności na obszarze Polski wyroku Sądu Obwodowego Hrabstwa Cook, Stanu Illinois (USA) z dnia 23 lipca 2009 roku. Zażalenie na powyższe orzeczenie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 stycznia 2012 roku, sygn. akt I ACz 2059/11.

Czego dotyczyła sprawa?

Wniosek o stwierdzenie wykonalności odnosił się do wyroku sądu amerykańskiego zasądzającego odszkodowanie ,,za udowodnione szkody’’ (actual demages) w wysokości 250.000 USD na rzecz jednego z powodów oraz 750.000 USD na rzecz drugiego z nich. Nadto, zasądzono także kwotę odszkodowania karnego (punitive demages) w wysokości 4. 000.000 USD na rzecz obojga powodów, umniejszonego o kwoty otrzymane z tytułu zawartej ugody na kwotę 4.500 USD.

Kwoty o jakich mowa pozostają niewątpliwie znaczne i właśnie one stały się jedną z przyczyn wydania omawianego rozstrzygnięcia. Jak wskazał Sąd orzekający w sprawie VII Co 300/10: ,,Orzeczenie sądu zagranicznego jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej.’’. Ocena ta dokonywana jest każdorazowo z punktu widzenia okoliczności konkretnego przypadku, klauzula porządku publicznego należy bowiem do jednego z pojęć niedookreślonych, pozostawiających sądowi pewną swobodę orzekania. Niezgodność z klauzulą porządku publicznego Sąd Okręgowy w Warszawie upatrywał w szczególności w wysokości zasądzonego odszkodowania (actual damages). Zasądzone odszkodowanie w sposób rażący odbiega bowiem od kwot zasądzanych w Polsce tytułem zadośćuczynienia w podobnych sprawach. Nadto wskazane zostało, iż polski system prawa nie zna środka prawnego w postaci odszkodowania karnego, cechującego się wyłącznie represyjnym charakterem.

Powyższe rozstrzygnięcie prowadziło zatem do wniosku, iż strona – pomimo uzyskania pozytywnego dla siebie orzeczenia, nie dysponowała narzędziami umożliwiającymi jego wykonanie. Czy klauzula porządku publicznego stanowi zatem podstawę uniemożliwiającą nadanie przymiotu wykonalności orzeczeniom zasądzającym odszkodowania w wysokościach, które nie przyjęły się w ramach krajowej praktyki orzeczniczej?

Na skutek skargi kasacyjnej wywiedzionej przez jednego z wnioskodawców, sprawa ta objęta została rozważaniami Sądu Najwyższego zawartymi w treści postanowienia z dnia 11 października 2013 roku, I CSK 697/12. Orzeczenie to pozostaje niezwykle istotne z punktu widzenia praktyki orzeczniczej w sprawach o stwierdzenie wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych. Co do zasady – Sąd Najwyższy przyznał, iż treść zaskarżonego orzeczenia Sądu Apelacyjnego pozostawała prawidłowa w zakresie w jakim wskazywała, iż stwierdzeniu wykonalności przedłożonego wyroku w zakresie obejmującym całą, objętą nim kwotę, stoi na przeszkodzie polski porządek publiczny.

Jednocześnie jednak Sąd Najwyższy dopuścił możliwość częściowego stwierdzenia wykonalności orzeczenia rozstrzygającego o dwóch odrębnych roszczenia lub też większej licznie takich roszczeń. Powyższe winno być dokonane z uwzględnieniem podstawowych zasad porządku prawnego RP, do których zaliczono: ,,wymaganie, aby środki cywilnoprawne skierowane przeciwko sprawcy szkody były proporcjonalne w rozumieniu prawa konstytucyjnego. Odstępstwa od przyjętej w prawie cywilnym zasady, że odszkodowanie służy kompensacji szkody i nie może przewyższać rozmiaru szkody, są zatem do zaakceptowania z punktu widzenia polskiego porządku prawnego tylko o tyle, o ile nie naruszają konstytucyjnej zasady proporcjonalności.’’. Jak wskazał Sąd Najwyższy, ustalenie wysokości odszkodowania mogącej stanowić przedmiot częściowego stwierdzenia wykonalności przez sąd polski, nie może odbywać się poprzez proste porównanie kwoty zawartej w treści wyroku z maksymalną kwotą, która mogłaby być zasądzona na rzecz powoda w tej samej sprawie przez sąd polski. W określonych przypadkach kwoty te mogą być zatem odpowiednio wyższe.

Pomimo dopuszczenia częściowego stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych, klauzula porządku publicznego pozostaje istotnym regulatorem możliwości stwierdzenia wykonalności orzeczeń sądów zagranicznych.

Joanna Lubecka