17 sierpnia 2015 roku – nowe zasady dziedziczenia transgranicznego

Dużymi krokami zbliżamy się do rozpoczęcia stosowania przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 roku w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego.

Zakres stosowania rozporządzenia obejmować będzie wszystkie cywilnoprawne aspekty dziedziczenia majątku po osobie zmarłej, czy to na podstawie dobrowolnego rozrządzenia na wypadek śmierci, czy to w drodze dziedziczenia ustawowego.

Wyżej wskazany akt prawny, stosuje się do dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 roku. Już jednak obecnie możemy korzystać z jednego z najdonioślejszych rozwiązań wprowadzonych rozporządzeniem, mianowicie – wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia. Wybór ten, dokonany przed dniem 17 sierpnia 2015 roku musi jednak spełniać określone wymogi przewidziane rozporządzeniem.

Zanim jednak przejdziemy do omówienia kwestii związanych z możliwością wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia, określmy sobie zasadę ogólną, znajdującą zastosowanie w przypadku braku dokonania wskazanego wyboru.

Co do zasady, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Przepisy rozporządzenia posługują się we wskazanym zakresie – nie po raz pierwszy, łącznikiem tak zwanego ,,domicylu’’. Sądy państwa członkowskiego, w którym zmarły miał swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, mają jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku.W świetle ciągle rozwijającej się mobilność obywateli Unii Europejskiej, określenie miejsca pobytu spadkodawcy może w praktyce nastręczać pewnych trudności. Co brane jest pod uwagę przy jego ustalaniu? Jak wskazują motywy rozporządzenia, aby ustalić miejsce zwykłego pobytu, organ zajmujący się sprawą spadkową powinien dokonać ogólnej oceny okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci, uwzględniając wszystkie istotne elementy faktyczne, w szczególności czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie oraz warunki i powody tej obecności. Tak ustalone miejsce zwykłego pobytu powinno wykazywać ścisły i stabilny związek z danym państwem. Co w przypadku, gdy centrum życia zawodowego zmarłego znajduję się w jednym państwie, podczas gdy jednocześnie ośrodkiem życia rodzinnego, osobistego i społecznego było inne państwo? Każdy przypadek winien być oceniany odrębnie, z uwzględnieniem jego specyfiki. Pod uwagę należy jednak wziąć takie czynniki jak obywatelstwo oraz umiejscowienie głównych składników majątku zmarłego. Podobnie skomplikowane przypadki mogą mieć miejsce w sytuacji, gdy zmarły stale się przemieszczał, podróżując między państwami, nie osiedlając się na stałe w żadnym z nich.

Wątpliwości te będą systematycznie rozstrzygane w pojawiającym się orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

W ramach niniejszego wpisu, chciałabym także zasygnalizować pewne novum wprowadzone przepisami rozporządzenia, mianowicie – możliwość wyboru przez przyszłego spadkodawcę prawa właściwego dla dziedziczenia po nim. Obywatele, których ośrodki życiowe znajdują się w różnych państwach członkowskich, pragnący zawczasu zabezpieczyć interesy swoich bliskich, mają zatem – choć w ograniczonym zakresie, możliwość wyboru prawa właściwego dla dziedziczenia po nich. Możliwość wyboru prawa właściwego ograniczona jest do prawa państwa, którego obywatelstwo spadkodawca posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. W przypadku posiadania obywatelstwa więcej niż jednego państwa, możemy wybrać prawo każdego z tych państw. Wybór prawa musi być dokonany w sposób wyraźny w oświadczeniu w formie rozrządzenia na wypadek śmierci lub musi wynikać z postanowień takiego rozrządzenia. Co istotne – wybór prawa jest ważny nawet w przypadku, gdy wybrane prawo nie przewiduje możliwości wyboru prawa w sprawach spadkowych. Powyższe ma na celu zapewnienie związku pomiędzy zmarłym, a wybranym prawem oraz uniknięcie sytuacji, w której dojdzie do naruszenia oczekiwań osób uprawnionych do udziału spadkowego.

W miarę zbliżania się do rozpoczęcia stosowania rozporządzenia nr 650/2012, na łamach bloga pojawiać się będą kolejne wpisy dotyczące dziedziczenia transgranicznego.

Joanna Lubecka