Jurysdykcja sądu – dlaczego to takie ważne w obrocie międzynarodowym?

Współpraca z zagranicznymi partnerami handlowymi jest dziś podstawą funkcjonowania bardzo wielu polskich spółek i podmiotów indywidualnych. Polscy przedsiębiorcy sprzedają swoje produkty za granicą, ale także nabywają i dystrybuują zagraniczne towary na rynkach europejskich. Prowadzona współpraca dotyczy często również świadczenia usług.

Podstawą kooperacji z przedsiębiorcami zagranicznymi są różnego rodzaju umowy. Czasem przybierają one formę złożonych i wielostronicowych kontraktów, których postanowienia są negocjowane miesiącami. Innym razem do zawarcia umowy dochodzi na podstawie dokumentu zamówienia, który jest akceptowany przez drugą stronę. Wielokrotnie utrwalony pomiędzy stronami zwyczaj handlowy zakłada komunikację wyłącznie w postaci elektronicznej, za pośrednictwem wymiany wiadomości e-mail. Należy pamiętać, że wówczas również dochodzi do zawarcia umowy, której forma przybiera zwyczajnie postać przyjętego przez strony zwyczaju handlowego.

Jurysdykcja sądu – znaczenie praktyczne

Prowadząc działalność gospodarczą w obrocie międzynarodowym, warto zadać sobie następujące pytania:

• Co w sytuacji gdy dojdzie do sporu pomiędzy polskim przedsiębiorcą, a jego zagranicznym partnerem handlowym?

• Gdyby sytuacji nie udało się rozwiązać polubownie, gdzie toczyłby się tego rodzaju spór, w Polsce, czy za granicą?

• Czy polski przedsiębiorca może być zmuszony do prowadzenia sporu przed sądem zagranicznym?

• Czy można w jakiś sposób zabezpieczyć sobie możliwość prowadzenia ewentualnego sporu przed sądem polskim?

Odpowiedź na wskazane pytania regulują postanowienia umów zawieranych pomiędzy partnerami handlowymi oraz przepisy prawa dotyczące jurysdykcji sądu. W umowach najczęściej kwestie te rozstrzygnięte są w końcowej części kontraktu. Pomimo umiejscowienia ich na końcu umowy, warto właśnie od nich rozpocząć jej lekturę, gdyż mogą one determinować interpretację wszystkich, pozostałych postanowień umownych.

Dlaczego w praktyce powinniśmy zwracać szczególną uwagę na kwestie dotyczące jurysdykcji sądu i prawa właściwego? A dlatego, że regulacje te mogą zdeterminować to gdzie będziemy zmuszeni prowadzić ewentualny spór z zagranicznym partnerem handlowym. Jeśli będzie to państwo zagranicznego kontrahenta, możemy być zmuszeni do zetknięcia się z przepisami całkowicie obcego nam systemu prawnego. Wzrosną także znacząco koszty obsługi tego rodzaju sporu. Praktyka pokazuje, że wielu przedsiębiorców postawionych przez koniecznością prowadzenia sporu z zagranicznym partnerem handlowym przed sądem innego państwa, decyduje się na ugodowe jego zakończenie, często kosztem własnego interesu.

Z tej przyczyny, warto zwracać uwagę na regulacje dotyczące jurysdykcji sądu i prawa właściwego, świadomie podejmując decyzję o podstawach prowadzonej współpracy w obszarze międzynarodowym.

Jurysdykcja sądu – co to takiego?

Pojęcie

Jurysdykcja sądów to ogólna kompetencja sądów, względnie innych organów danego państwa, do rozpoznawania i rozstrzygania określonych spraw bądź do przeprowadzania innych czynności w postępowaniu cywilnym[1]. Określa ona zatem gdzie będzie toczył się ewentualny spór z kontrahentem z innego państwa, tj. w Polsce, czy poza jej granicami.

Regulacja prawna

W stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, aktem prawnym regulującym kwestie związane z ustalaniem jurysdykcji sądu reguluje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (wersja przekształcona). Jest to tak zwane rozporządzenie Bruksela I bis.

A co z państwami, które nie należą do Unii Europejskiej? W tym wypadku należy brać pod uwagę ewentualne postanowienia umów międzynarodowych (tzw. umów bilateralnych), konwencji, a także postanowienia prawa krajowego i każdorazowo – treść zawartej umowy. Niejednokrotnie wpływ na ustalenie jurysdykcji sądu będą miały także reguły Incoterms, czyli Międzynarodowe Reguły Handlu (ang. International Commercial Terms) ustalane przez Międzynarodową Izbę Handlu (ICC) i stosowane powszechnie na całym świecie.

Rodzaje jurysdykcji

Na gruncie rozporządzenia Bruksela I bis, a zatem aktu prawnego regulującego kwestię jurysdykcji w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi Unii Europejskiej, wyróżniamy kilka rodzajów jurysdykcji.

Ogólna reguła jurysdykcyjna, która może znaleźć zastosowanie w każdym przypadku, wskazuje na możliwość pozwania zagranicznego kontrahenta przed sądem jego miejsca zamieszkania. W przypadku spółek i osób prawnych, przez miejsce zamieszkania należy co do zasady rozumieć ich siedzibę. Z powodzeniem można jednak stwierdzić, że polski przedsiębiorca będzie raczej starał się uniknąć konieczności prowadzenia sporu przed sądem zagranicznym. W związku z tym, w praktyce często poszukiwane jest wyjście z tej sytuacji na podstawie pozostałych reguł jurysdykcyjnych. Nie zawsze będzie to jednak możliwe. Tytułem przykładu, w sprawach objętych zakresem jurysdykcji wyłącznej możliwe jest prowadzenie sporu tylko przed konkretnym sądem danego państwa, ustalonym w oparciu o reguły zawarte w rozporządzeniu Bruksela I bis. Z jurysdykcją wyłączną będziemy mieli do czynienia np. w sprawach, których przedmiotem są prawa rzeczowe na nieruchomościach. Kolejnym rodzajem jurysdykcji uregulowanym przepisami rozporządzenia jest jurysdykcja w sprawach dotyczących ubezpieczenia, umów konsumenckich oraz indywidualnych umów o pracę. W ich wypadku, podobnie jak to często ma miejsce w przepisach krajowych, większej ochronie podlega tzw. słabsza strona stosunku prawnego, czyli: ubezpieczony (a także ubezpieczający i uposażony), konsument i pracownik. Na czym polega ta wzmożona ochrona? Podmioty te mają większą swobodę decyzji w zakresie tego gdzie pozwą swojego kontrahenta, podczas gdy on sam może je pozwać tylko w państwie ich miejsca zamieszkania. Odstępstwa od tej reguły są obwarowane surowymi rygorami.

Wreszcie, pozostaje jeszcze tzw. jurysdykcja szczególna, z której można skorzystać, ale nie ma takiego obowiązku. W praktyce, to właśnie w regulacjach dotyczących jurysdykcji szczególnej najczęściej poszukiwane jest wyjście z niewygodnej dla przedsiębiorcy konieczności prowadzenia sporu przed sądem zagranicznym. Z jurysdykcją szczególną będziemy mieli do czynienia m.in. w sprawach dotyczących umów. Zgodnie z art. 7 rozporządzenia Bruksela I bis, osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim, w sprawach dotyczących umowy przed sądy miejsca wykonania danego zobowiązania. Rozporządzenie wskazuje, że o ile nie uzgodniono inaczej – miejscem wykonania danego zobowiązania jest:

• w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych – miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały albo miały zostać dostarczone,

• a w przypadku świadczenia usług – miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone.

Rozporządzenie wyróżnia w tym zakresie, dwa, wyżej wskazane rodzaje umów, czyli: umowę sprzedaży rzeczy ruchomych i umowę o świadczenie usług. Istotne jest aby pamiętać, że pojęcia te nie mają znaczenia, do którego polscy przedsiębiorcy przywykli na gruncie przepisów polskiego prawa krajowego. Podlegają one tzw. wykładni autonomicznej,  co oznacza, że mają swoje własne znaczenie – oderwane od krajowych porządków prawnych. Podmiotem, który dokonuje takiej wykładni jest Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Sens praktyczny wykładni autonomicznej sprowadza się do tego, aby wszyscy uczestnicy obrotu unijnego rozumieli dane pojęcie w ten sam sposób. A nie inaczej w Polsce, inaczej we Francji, a jeszcze inaczej w Hiszpanii.

Umowa jurysdykcyjna

Warto wskazać, że wszystkich wątpliwości związanych z ustalaniem i analizowaniem przed jakim sądem będzie się toczył spór z kontrahentem zagranicznym można uniknąć w bardzo prosty sposób, a mianowicie zawierając umowę jurysdykcyjną. Tak określona jurysdykcja będzie jurysdykcją wyłączną, o ile strony nie uzgodniły inaczej.

Umowa ta może zostać zawarta:

• w formie pisemnej lub ustnej potwierdzonej na piśmie;
• w formie, która odpowiada praktyce przyjętej między stronami; lub
•  w handlu międzynarodowym – w formie odpowiadającej zwyczajowi handlowemu, który strony znały lub musiały znać i który strony umów tego rodzaju w określonej dziedzinie handlu powszechnie znają i którego stale przestrzegają.

Oczywiście, na to czy zawarcie korzystnej umowy jurysdykcyjnej będzie możliwe w konkretnym przypadku, wpływ będzie miała posiadana przez przedsiębiorcę siła negocjacyjna.

Przykłady praktyczne

PRZYKŁAD 1

Polska spółka XYZ sp. z o.o. produkuje i sprzedaje towary w postaci zabudowy meblowej na rzecz niemieckiego przedsiębiorcy. Strony nie zawarły umowy jurysdykcyjnej, umówiły się natomiast, że umowa będzie wykonana z chwilą dostawy towarów do siedziby niemieckiego przedsiębiorcy w Berlinie. Towary zostały dostarczone zgodnie z umową, ale polska spółka XYZ sp. z o. o. nie otrzymała za nie zapłaty. Kierowane do niemieckiego przedsiębiorcy wezwania do zapłaty i próby polubownego załatwienia sprawy nie przyniosły rezultatu. Spółka XYZ sp. z o.o. jest zdecydowana wystąpić na drogę postępowania sądowego o zapłatę. Gdzie będzie toczył się spór? W Polsce czy na terenie Niemiec?

Odpowiedź: Na terenie Niemiec. Wskazują na to zarówno ogólna reguła jurysdykcyjna (,,za pozwanym’’), jak i przepisy regulujące jurysdykcję szczególną w sprawach dotyczących umów (miejsce gdzie towary zostały dostarczone).

PRZYKŁAD 2

Polska spółka XYZ sp. z o.o. produkuje i sprzedaje towary w postaci zabudowy meblowej na rzecz niemieckiego przedsiębiorcy. Przed rozpoczęciem współpracy strony zawarły umowę jurysdykcyjną, przyznającą sądom polskim właściwość do rozpoznania wszelkich sporów mogących wyniknąć z zawartej umowy. Na podstawie umowy strony umówiły się także, że umowa będzie wykonana z chwilą dostawy towarów do siedziby niemieckiego przedsiębiorcy w Berlinie. Towary zostały dostarczone zgodnie z umową, ale polska spółka XYZ sp. z o. o. nie otrzymała za nie zapłaty. Kierowane do niemieckiego przedsiębiorcy wezwania do zapłaty i próby polubownego załatwienia sprawy nie przyniosły rezultatu. Spółka XYZ sp. z o.o. jest zdecydowana wystąpić na drogę postępowania sądowego o zapłatę. Gdzie będzie toczył się spór? W Polsce czy na terenie Niemiec?

Odpowiedź: W tym wypadku spór będzie toczył się przed sądem polskim. Spółka XYZ sp. z o.o. zadbała o należyte zabezpieczenie swoich interesów w tym zakresie i zawarła umowę jurysdykcyjną.

PRZYKŁAD 3

Polska spółka XYZ sp. z o.o. produkuje i sprzedaje towary w postaci zabudowy meblowej na rzecz niemieckiego przedsiębiorcy. Strony nie zawarły umowy jurysdykcyjnej, umówiły się natomiast, że dostawa będzie uznana za zrealizowaną z chwilą przekazania wyprodukowanych towarów przewoźnikowi w siedzibie polskiej spółki mieszczącej się we Wrocławiu. Ustalenie to zostało dodatkowo potwierdzone przyjętą przez strony regułą Incoterms. Towary zostały dostarczone zgodnie z umową, ale polska spółka XYZ sp. z o. o. nie otrzymała za nie zapłaty. Kierowane do niemieckiego przedsiębiorcy wezwania do zapłaty i próby polubownego załatwienia sprawy nie przyniosły rezultatu. Spółka XYZ sp. z o.o. jest zdecydowana wystąpić na drogę postępowania sądowego o zapłatę. Gdzie będzie toczył się spór? W Polsce czy na terenie Niemiec?

Odpowiedź: W tym wypadku polska spółka będzie mogła wystąpić na drogę postępowania sądowego na terenie Polski. Szczególna reguła jurysdykcyjna w sprawach dotyczących umów pozwala na wytoczenie powództwa w miejscu gdzie towary zostały dostarczone, a powyższe miejsce w Polsce.

Podsumowanie

Nawiązując współpracę z zagranicznym partnerem handlowym warto pamiętać, że międzynarodowy obrót gospodarczy rządzi się nieco innymi prawami, niż obrót krajowy. Warto zabezpieczyć swój interes na wypadek ewentualnego, przyszłego sporu – nawet gdyby nigdy miało do niego nie dojść. Zawarcie umowy jurysdykcyjnej pozwala na uniknięcie wszelkich wątpliwości co do tego, gdzie będzie się toczył spór wynikły z określonego stosunku umownego.

Adwokat Joanna Lubecka

[1] B. Trocha [w] J.Jankowski (red), Kodeks postępowania cywilnego, Tom II. Komentarz. Art.730-1217.Wyd.2, Warszawa 2015.