Jurysdykcja sądu w sprawach alimentacyjnych

Jurysdykcja sądu w sprawach alimentacyjnych określona jest przepisami rozporządzenia Rady (WE) Nr 4/2009 z 18 grudnia 2008 roku w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz. UE. L 2009 Nr 7, str. 1).

Rozporządzenie wprowadza cztery podstawy jurysdykcyjne[1]. Sądami, które mają jurysdykcję do rozpoznania spraw dotyczących zobowiązań alimentacyjnych w państwach członkowskich są:

a) sąd zwykłego miejsca pobytu pozwanego; lub

b) sąd zwykłego miejsca pobytu wierzyciela; lub

c) sąd, który zgodnie z prawem sądu ma jurysdykcję do prowadzenia postępowania dotyczącego statusu osoby, w przypadku gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron; lub

d) sąd, który zgodnie z prawem sądu jest właściwy do prowadzenia postępowania dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, w przypadku gdy sprawa dotycząca zobowiązań alimentacyjnych jest związana z tym postępowaniem, chyba że jurysdykcja ta wynika tylko z obywatelstwa jednej ze stron.

Dwie, pierwsze podstawy jurysdykcyjne dotyczą sytuacji, w której powództwo alimentacyjne ma charakter samoistny – nie jest związane z innym postępowaniem. Podstawy wskazane w lit. c) i d) powyżej dotyczą natomiast sytuacji, w której powództwo alimentacyjne nie jest głównym przedmiotem sprawy, lecz jest związane z innym postępowaniem, dotyczącym statusu osoby lub odpowiedzialności rodzicielskiej. W praktyce budzą one znacznie więcej wątpliwości, a to z uwagi na zawarte w nich odesłanie do prawa sądu rozpoznającego sprawę (tzw. lex fori). W przypadku dwóch, pierwszych podstaw, czyli sądu zwykłego miejsca pobytu pozwanego i sądu zwykłego miejsca pobytu wierzyciela ww. odesłania brak.

Wątpliwości te były przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału Sprawiedliwości UE zawartego w wyroku 16 lipca 2015 roku wydanym w sprawie C-184/14, w którym Trybunał  rozważał następujący stan faktyczny.

,,A’’ oraz jego małżonka ,,B’’, a także dwoje ich małoletnich dzieci są obywatelami Włoch, zamieszkującymi na stałe w Londynie. ,,A’’ wniósł przeciwko ,,B’’ powództwo o separację do sądu w Mediolanie. Obok żądania separacji z winy ,,B’’, ,,A’’ wniósł o ustanowienie pieczy naprzemiennej nad ich małoletnimi dziećmi z ustaleniem miejsca zamieszkania przy matce, proponując miesięczne świadczenia tytułem kosztów kształcenia i opieki nad dziećmi w wysokości 4000 EUR.

W stosunku do wyżej sformułowanego żądania ,,B’’ wniosła powództwo wzajemne, żądając orzeczenia separacji z winy ,,A’’, a także przyznanie miesięcznych świadczeń alimentacyjnych w wysokości 18 700 EUR. Niezależnie od powyższego, ,,B’’ podniosła zarzut braku jurysdykcji sądu włoskiego w zakresie prawa do pieczy, ustalenia miejsca zamieszkania, utrzymywania kontaktów z dziećmi i przyczyniania się do utrzymania dzieci. W ocenie ,,B’’ jurysdykcję w sprawie winien mieć sąd angielski, gdyż A i B zawsze zamieszkiwali w Londynie, gdzie urodziły się i zamieszkują ich małoletnie dzieci. Jako podstawę swojej argumentacji ,,B’’ powołała przepisy rozporządzenia nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. Urz. UE. L. Nr 338, str. 1).

Powyższy stan faktyczny stał się podstawą pytania prejudycjalnego postawionego Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Pytanie jakie zostało zadane TSUE zmierzało do ustalenia, czy podstawy jurysdykcji wskazane w art. 3 lit. c) i d) rozporządzenia 4/2009, które wskazano we wstępie niniejszego wpisu, wzajemnie się wykluczają czy też każdy z sądów wymienionych w ww. przepisie może orzec w przedmiocie żądania dotyczącego zobowiązania alimentacyjnego względem małoletnich dzieci. Problem ten ma doniosłe znaczenie praktyczne.

Jak wskazał Trybunał, o ile sąd krajowy jest uprawniony do stwierdzenia swojej jurysdykcji, gdy zgodnie z prawem sądu rozpoznającego sprawę jest on właściwy do orzekania w  przedmiocie statusu osoby lub postępowań dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – z uwagi na wyraźne odesłanie zawarte w art. 3 lit. c) i d) rozporządzenia nr 4/2009, o tyle zakresu pojęcia ,,[żądania] związanego z’’ wskazanego w wymienionych przepisach, nie należy  pozostawiać ocenie sądów każdego państwa członkowskiego zgodnie z ich prawem krajowym. W ocenie TSUE pojęcie ,,[żądania] związanego z’’ należy interpretować zgodnie z regułami wykładni autonomicznej, a zatem jednolitej dla wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. W tym względzie TSUE wskazał, że żądanie dotyczące zobowiązań alimentacyjnych względem małoletnich dzieci jest związane z postępowaniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej. W uzasadnieniu zapadłego rozstrzygnięcia wskazano m.in.:

,,Jeśli chodzi o cel związany ze skutecznym zarządzaniem wymiarem sprawiedliwości, należy wskazać, że żądanie dotyczące zobowiązań alimentacyjnych na rzecz małoletnich dzieci nie jest koniecznie związane z postępowaniem dotyczącym rozwodu lub separacji. Ponadto postępowanie takie niekoniecznie skutkuje ustaleniem zobowiązań alimentacyjnych względem małoletniego dziecka.’’[2]

,,Co się tyczy zamierzonych przez rozporządzenie nr 4/2009 celów, należy przypomnieć, że wspomniane rozporządzenie, zgodnie z jego motywem 15, ma na celu zabezpieczenie interesów wierzycieli alimentacyjnych i ułatwienie skutecznego zarządzania wymiarem sprawiedliwości w Unii.’’

,,Interes uprawnionego do alimentów zostaje w ten sposób także zapewniony, jako że, po pierwsze, małoletnie dziecko łatwo uzyska orzeczenie dotyczące przysługujących mu wierzytelności alimentacyjnych od sądu, któremu najlepiej znane są okoliczności istotne dla oceny jego żądania.’’

Podsumowując, w sytuacji gdy dwa sądy orzekają – pierwszy w postępowaniu dotyczącym separacji lub rozkładu pożycia małżeńskiego małżonków, którzy są rodzicami małoletnich dzieci, a drugi w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej ww. osób za te dzieci, żądanie zasądzenia świadczeń alimentacyjnych na rzecz dzieci nie może zostać uznane za związane zarówno z postępowaniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej w rozumieniu art. 3 lit. d) rozporządzenia 4/2009, jak i z postępowaniem dotyczącym statusu osoby w rozumieniu art. 3 lit. c) wskazanego rozporządzenia. Jak wskazuje TSUE, może ono zostać uznane za związane wyłącznie z postępowaniem dotyczącym odpowiedzialności rodzicielskiej.

Adwokat Joanna Lubecka

[1] Art. 3 rozporządzenia 4/2009

[2] Zgodnie z art. 58 § 1 KRO orzeczenie w jakiej wysokości każde z małżonków obowiązane jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania małoletniego dziecka jest obligatoryjnym elementem wyroku rozwodowego.